Արևմտյան Բալկաններ Գեորգի Էնգելգարդտ

Արևմտյան Բալկաններ

Գեորգի Էնգելգարդտ

Պատմականորեն Բալկանների ողբերգությունը եղել է այնտեղ բնակվող ժողովուրդների «մեծ գաղափարների» միջև հակամարտությունը: Ալբաններն ու հույները, բուլղարներն ու սերբերը, խորվաթներն ու ռումինները՝ բոլորն ունեցել են իդեալ առ այն, թե հատկապես ինչպիսին պետք է լինեն իրենց պետության սահմանները: Թերակղզին չափազանց փոքր է, ուստի և շատ մեծ են ազգային նկրտումների հատման գոտիները: Այն ստեղծել և ստեղծում է հող կոնֆլիկտների համար, նաև մշտական լարվածություն տարածաշրջանային հարաբերություններում՝ դարձնելով տարածաշրջանը խիստ հրապուրիչ արտաքին միջամտության համար:

«Մեծ Ալբանիա»: Ալբանական իռեդենտիստներն ու ազգայնականները, առաջին հերթին՝ կոսովյան, Բալկաններում «Մեծ Ալբանիա» ստեղծելու իրենղ նկրտումներում վիճարկում են տարածաշրջանի չորս երկրների՝ Չեռնոգորիայի, Սերբիայի, Մակեդոնիայի և Հունաստանի տարածքները:

Վերջին 20 տարում իրենց ազգային ծրագրերի իրականացման գործում նրանք հասել են էական հաջողությունների՝ վերահսկողություն սահմանելով Կոսովոյի ու Մետոխիայի ինքնավար երկրամասի վրա, ստանալով ինքնավարության բարձ աստիճան Մակեդոնիայում և ամրապնդել քաղաքական ազդեցությունը Պրեշևյան հովտում՝ Սերբիայի հարավում: Բոլոր այս հաջողություններն ալբանների կողմից ձեռք են բերվել նախևառաջ ԱՄՆ-ի ու ԵՄ-ի հետ ռազմավարական համագործակցության հաստատման շնորհիվ: Ալբանների քաղաքական հավակնությունների ծավալումն մնում է, առնվազն, խիստ հավանական՝ անկախ նրանից, թե ինչ կձեռնարկեն ԱՄՆ-ն ու ԵՄ-ը:

Ալբաններն այսօր զարգացող տարածաշրջանային գորոծոն են: 21-րդ դարի սկզբին Բալկանների ժողովուրդներից միայն ալբաններին է հաջողվում հետևողականորեն կառուցել իրենց «մեծպետությունը», և հիմքեր չկան սպասելու՝ մոտ ապագայում նրանց տարածաշրջանային էքսպանսիայի դադարեցման:

Սերբական մարտահրավեր: Սերբերը բաժանված են չորս պետության ու մեկ կիսպատմական տարածքի սահմաններով: Բուն Սերբիայից բացի, դա Խորվաթիան է, Բոսնիա-Հերցեգովինան, Չեռնոգորիան և Կոսովոն: Վերջին 15 տարիներին նրանք ապրեցին պատմական պարտությունների ու նվաստացումների շարք՝ հավանաբար, ամենածանրը վերջին հարյուրամյակներին: Անհետացան այդ ժողովրդի պատմական բնակության ամբողջ շրջաններ, առանջին հերթին՝ Խորվաթիայում և Կոսովոյում, բոլոր տարածաշրջանային վեճերը հետևողականորեն Արևմուտքի կողմից վճռվեցին առանց սերբերի շահերի հաշվին առ նման ու նրանց հաշվին:

Ուշագրաֆ է, որ տարածաշրջանի նորաստեղծ պետություններից սերբերի անջատման ձգտման դեպքերում նրանց գործողությունները խափանվում էին այդ պետությունների (Խորվաթիա, Բոսնիա-Հերցեգովինա) տարածքային ամբողջականության կարգախոսով, ինչը չէր խանգարում ԱՄՆ-ին և նրա դաշնակիցներին սատարել Կոսովոյի անջատման Սերբիայից՝ հիմնավորված ազգերի ինքնորոշման իրավունքով: Այս անարդարությունից սերբերն ի դժգոհության անխուսափելի հետևանքն են հոգեբանական ֆրուստրացիան ու ռևանշիզմը:

Մոտակա 20-30 տարիներին արտաքին թելադրանքով պարտադրված սահմանների վերանայման ձգտումը մնալու է սերբական քաղաքակն կյանքի կարևոր գործոնը:

Դա չի նշանում, թե Բելգրադն անհապաղ կպատերազմի Խորվաթիայի, Կոսովոյի, Բոսնիա-Հերցեգովինայի դեմ, բայց այն, որ սերբական քաղաքական ասպարեզում միշտ կլինեն ուժեր, որոնք այսպես թե այնպես  այդ հնարավորությունը կքննարկեն, կարելի է համարել արդի սերբական քաղաքական կյանքի աքսիոման:

Դիտարկենք Արևմտյան Բալկանները տարածաշրջանի հյուսիսից հարավ՝ հաջորդաբար:

Սլովենիա: այն գործնականում միատարր պետություն է՝ առանց համատեղ ապրող ազգային փոքրամադնության, որը ձգտի սահմանների վերանայման: Միակ միջպետական վեճը, որ նա ունի՝ Խորվաթիայի հետ Պիրանյան ծոցում ջրային սահմանափակման շուրջ է: Այն ձգտում է 15 տարի, կարող է շարունակվել դեռ շատ երկար և ավելի շուտ կարող է դասվել տեղական էկզոտիկային:

Խորվաթիա: 1991-1995թթ. Պատերազմից ու սերբ բնակչության զտումներից հետո պետությունը գործնականորեն դարձավ միատարր: Բնակչության վերջին մարդահամարի տվյալներով, խոշորագույն էթնիկ փոքրամասնութայն՝ սերբերի քանակը 12 տոկոսից նվազել է մինչև 4.5 տոկոս:

Ավելին՝ եթե առաջ սերբերը Խորվաթիայում ունեին համատեղ բնակության շրջաններ, որոնք հայտնի են Կրաինա ընդհանու անվամբ, ապա ներկայումս հենց այդ վայրերն են ենթարկվել համընդհանուր էթնիկ զտման: Խորվաթիայում մնացած սերբ բնակչությունը քաղաքաբնակ է, որը ցրված է ողջ տարածքով, նրանք գործնականում չունեն համատեղ բնակչության միավորումներ: Միակ բացառությունը Արևելյան Սլավոնիան է, որը 1996 թ. վերջին առանց կռվի փոխանցվեց Զագրեբի վերահսկողության տակ, ուստի և տեղական սերբական համայնքն այնտեղ կարողացավ պահպանվել: Սակայն այս տարածաշրջանը երկրի ծայրամաս է և չի կարող Զանգրեբի կամ Դալմացիայի սերբերի համար ձգողության կենտրոնի դերի հավակնել:

Խորհրդարանում սերբերը ներկայացված են ազգայի կուսկացությամբ, բայց այն քաղաքական ազդեցություն չունի և ավելի շատ ծառայում է որպես Զագրեբի ազգային հանդուրժեղականության ցուցափողկ: Սերբական բնակության ավանդական շրջանները մինչև այժմ զգալի չափով դատարկ են, ընդ որում, Կրաինայից փախստականները սեփականության իրավունքից հրաժարման փոխարեն նախընտրում են դրամական փոխհատուցումներ, որոնք միջողները տրամադում է ԵՄ-ը: Տեսնալեի ապագայում սերբական ռևանշի ենադրական փորձը մնում է խիստ անհավանական՝ նախևառաջ, Բելգրադի ռազմական ներուժի որակական դեգրադացման շնորհիվ:

Ներկա պահին առավել նկատելի խնդիր է մնում մյուս փոքրամասնությունը՝ իստրիացիները (Դալմացիայի՝ առաջին հերթին, Իստրիա թերակղզու իտալացիները և իտալականացված բնակչությունը): Նրանց թվաքանակը շուրջ 200 հազար է, նրանք համատեղ են տարաբնակեցված և պոտենցիալ կերպով կարող են ապավինել հարևան Իտալիայի աջակցությանը:

Խոսն այստեղ տարածաշրջանային ինքնության մասին է, իսկ 1994 թվականից Իտալիայի, Սլովենիայի ու Խորվաթիայի հարևան մարզերը համագործակցում են «Իստրիա» եվրատարածաշրջանի շրջանակներում: 1990 –ականների ընթացքում տեղական իշխանությունը գտնվում էր «Իստրիական դեմոկրատական համաժողով» տարածաշրջանային կուսակցության ձեռքում, որի պահանջները հիմնականում հանգում էին տարածաշրջանային կուսակցության ձեռքում, որի պահանջները հիմնականում հանգում էին տարածաշրջանային մեծ ինքնավարության և մշակությանի խնդիրների:

Բոսինիա-Հերցեգովինա: Այս երկիրը, լինելով արհեստական պետական կազմավորում, որակապես տարբերվում է իր հարևաններից, այլ  գոյատևում է բացառապես մշտական արտաքին կառավարման և ՆԱՏՕ-ի ու ԵՄ-ի կողմից վերահսկող խաղաղապահ զորակազմի շնորհիվ:

Ձևականորեն խոսքը համադաշնության մասին է, որն արտաքին կառավարիչները հետրողականորեն վերածում են դաշնության ՝ համադաշնության սուբյեկտների լիազորությունները զուգահեռաբար փոխանցելով կենտրոնական կառավարությանը: Չնայած 13-ամյա ջանքերին, Բոսնիա-հերցեգովինան նախկինի պես մնում է որպես երկու մասերի՝ Սերբական Հանրախետության և Բոսնիա-Հերցեգովինայի Դաշնության արհեստական միավորում:

Բոսինա-Հերցեգովինայի սերբերը մշտապես խոչընդոտում են երկրում իշխանության կենտրոնացման գործընթացին ու լիազորություններ փոխանցմանը կենտրոնական կառավարությանը: Եվ չնակած քաղաքական վերնախավի փոփոխությանը, որն անցկացվեց Արևմուտքի ճնշման տակ, այն շարունակվում է: Այսպես արևմտամետ Անկախ սոցիալ-դեմոկրատների միությունը, որը փոխարինեց Սերբական դեմոկրատական կուսայցությանը, այժմ նույնքան անշեղորեն պայքարում է Բոսնիայի սերբերի պետականության պահպանման համար: Դրա պատճառներն են ինչպես բոսինական համայնքների հարաբերություններում պահպանվող լարվածությունն ու կոնֆլիկտայնությունը, այնպես էլ վերջին  15 տարիների տեղական սերբական վերնախավի մոտ ձևավորված՝ սեփական պետության գոյության հանդեպ սովորությունը և այն պահպանելու շահագռգռվածությունը; Սերբական պետության բնակչությունը շուրջ 1.5 մլն է(Բոսինա-Հերցեգովինայի 4 միլիոնանոց ազգաբնակչության 1\3-ից ավելին) տարածքը ՝ ընդհանուր պետության 49% տոկոսը:

“Անջատողական և ռեգիոնալ շարժումները Եվրոպայում” , թարգմանիչ Լ.Լալայան